Essay, Leeslengte lang

Dom duo

Als er geen modernisten waren geweest, dan schilderden we nu nog steeds alleen maar realistisch en bouwden we nu nog steeds alleen maar kerken in gotische en bankgebouwen in neoclassicistische stijl.

Maar de modernisten kwamen met hun verbeeldingskracht – de Braques, de Mondriaans, de Gropiussen, de Le Corbusiers. En zij gooiden het roer compleet om, want zij begrepen dat het ook nog anders kon.

Zij begrepen dat kracht niet schuilt in het steeds reproduceren van het oude. Hoezeer dat ook aansloeg bij de meeste mensen (en dat vermoedelijk nog steeds doet), zij zagen er domheid in.

Kracht schuilt in het inslaan van totaal nieuwe wegen, in het durven loslaten van de welbekende stijl, in het ontdekken van nieuwe uitdrukkingsmogelijkheden, in het beantwoorden van het blanco blad dat erom vraagt vanuit het niets het compleet onbekende te exploreren.

Weg met de imitaties! De pure eerlijkheid van denken en vormen diende te worden herontdekt!

Op de markt – Bart van der Leck – 1913

In De Groene Amsterdammer van 6 november 2025 lees ik over het regime van Trump in de VS. Het wordt gekenmerkt door chaotische incompetentie en houdt vast aan een beleid dat grote schade veroorzaakt zonder aantoonbaar voordeel. Wat kunnen we leren van Trumps ‘domheid’? heet het artikel.

Hoewel de populariteit van Trump zelf inmiddels sterk is afgenomen, hebben de Amerikanen willens en wetens voor hem en zijn regime van ‘domheid’ gekozen. Ze zijn echter nog niet van het trumpisme af. En de vraag is of ze dat ook echt willen.

Lees verder
Standaard
Dichtwerk, Leeslengte kort

Memorabilia

Het is niet lastig om content te zijn,
content met wat je hebt,
om niets meer te willen,

want alles heb je al
in het hoofd,
het hoofd dat bol en zwaar is

van herinneringen.
Wat zou je nog meer wensen?
Harde waren,

om het bestaan te zekeren
van de gestorvenen,
van het meegemaakte,

van wat allang gegaan is
naar een nieuwe wereld
zonder gewicht?

Geef mij die wereld
van ontastbare schijnselen.
Zachte waren,

die hun bestaan vervormen
tot het zachtste weten
dat er geen last meer is.

Standaard
Leeslengte kort, Verhaal

Winkeldief

Ik sta bij Albert Heijn aan de zelfbedieningskassa. Ik heb net een boodschappentas vol gescand. Ik check nog even het lijstje op het scherm met de inhoud en tik dan met mijn wijsvinger op de betaaltoets.

Het apparaat vraagt of ik airmiles wil verzilveren. Nee, dat wil ik niet. Dan mag ik de instructies volgen op de pinautomaat. Dat doe ik. Op een centimeter afstand hou ik mijn betaalpas erlangs. Een paar ogenblikken wordt er gedacht door machines in anonieme bankgebouwen ver weg. Dan komt de verlossing: ‘Akkoord’.

Of ik een korte of lange bon wil, vraagt het scherm mij nu. Ik kies voor een lange. Dat doe ik altijd. Dat is handig voor het huishoudboekje. Ik weet dat die gemakzucht milieuonvriendelijk is, maar door het huishoudboekje blijven wij ons thuis bewust van ons consumeerpatroon. Zo verschaffen wij onszelf verlof.

De bon duurt altijd even. Ik kijk naar de gleuf. En ja, daar schuift ie tevoorschijn. Tot ineens – floep – het scherm op zwart springt. Ik schrik me een hoedje. ‘Kassa buiten gebruik’, staat er.

De bon hangt er half uit. Ik krijg hem niet los. Wat nu? Ik draai me om naar het centrale eiland. Mijn ogen zoeken die van de juffrouw daar. Ze heeft me echter al in het vizier. Hoofdschuddend kijkt ze naar haar handcomputer en komt met ferme stappen op me af.

Lees verder
Standaard
Dichtwerk, Leeslengte kort

De Ware Vrijheid

Zwaan,
amfibisch vreedzaam slagschip
dat statig voortglijdt op het water
en met veel krachtig misbaar
zich eruit verheft,

om eenmaal opgestegen,
slagwiekend in de lucht,
ons met haar witte sierlijkheid
te wijzen
op onze onbeholpenheid

– als ware zij een engel.

En wij maar naar de hemel kijken,
hopend op antwoorden,
verwachtend van vogels.

Want wordt ons niet onthouden
wat zij zo overvloedig hebben?

Toelichting:

  • Het schilderij op de foto (2018 in Rijksmuseum) is De bedreigde zwaan van Jan Asselijn, circa 1650 – allegorie op Johan de Witt: de zwaan is te duiden als het ware goede, de hond als de bedreiging
  • De titel van het gedicht is ontleend aan het boek De Ware Vrijheid: De levens van Johan en Cornelis de Witt van Luc Panhuysen, Uitgeverij Atlas Contact (Olympus), Amsterdam, 2010
Standaard
Leeslengte kort, Verhaal

1969

Er staat een lange, overkapte dieplader in de wijk. Vlakbij, in de straat van de lage flats. Die met de platte daken en de garages eronder. Er hangt een geur omheen van chemie en bederf. Je kunt het door de hele buurt ruiken.

Rondom de wagen is een groot hek gezet, met een loket waar je moet betalen om binnen te mogen, als bij een kermisattractie. De zijkant van de laadruimte is opengeklapt. Er ligt een dier in van meer dan twintig meter. Een blauwe vinvis. Maar er is niets blauws aan te ontdekken; het dier is pikzwart, het lijkt wel ingesmeerd met pek.

Ze hebben hem opgezet. Hij zou zijn aangespoeld. Er steken stangen uit om hem te ondersteunen en om de staartvin omhoog te houden. De gigantische bek met baleinen staat open. Ja, daar past wel een Jonas in.

Lees verder
Standaard